Legalisering van online gokken en de gevolgen

Het aantal probleemgokkers (1) in Nederland wordt geschat op zo’n 80.000, blijkt uit onderzoek van Onderzoeksbureau Intraval over het jaar 2015 (Jellinek, 2016). Daarbij zijn er ook nog 8.435.000 recreatieve spelers en 95.700 risicogokkers (2). Deze meting wordt gezien als nulmeting, omdat er eerder nooit onderzoek naar gedaan is. Daarbij gaat het om een inschatting, omdat velen met een gokverslaving zich niet melden. Wel is bekend dat in datzelfde jaar 2.186 mensen in behandeling waren voor een gokverslaving (LADIS, 2016). Het gaat hierbij om zowel legaal gokken, zoals loterijen, krasloten, gokkasten, bingo en casinospelen, als om de toen nog illegale kansspelen, zoals online casinospelen en wedden op sportwedstrijden op het internet.

Naast dat 2015 het enige jaar is dat er cijfers bekend zijn over kansspelverslavingen, wordt er sindsdien ook gesproken over het legaliseren van de online kansspelmarkt in Nederland. Na jarenlang uitstellen was het in oktober 2021 zo ver. Met de Wet Kansspelen op Afstand (KOA) mogen kansspelen nu ook legaal online aangeboden worden door bedrijven die daar een vergunning voor hebben (Rijksoverheid, 2021). Daarbij is het de Nederlandse Kansspelautoriteit (KSA) die verantwoordelijk is voor de markt en haar betrouwbaarheid. De bescherming van online spelers, het tegengaan en voorkomen van gokverslavingen en het bestrijden van illegaliteit en criminaliteit staan dan ook hoog op de agenda bij de KSA (Rijksoverheid, n.d.).

Wat betekent het legaliseren van online kansspelen voor het aantal gokkers en gokverslaafden in Nederland? Onderzoek in de cijfers schiet hier tekort, waardoor er nog geen antwoord op deze belangrijke vraag gegeven kan worden. Echter, andere landen gingen Nederland al voor en in andere branches met verslavingsgevoelige producten, zoals de alcohol- en tabaksindustrie, zijn ook herkenbare patronen te zien. De zorgen rondom de legalisering van het online kansspellandschap zijn dan ook reëel.

Wanneer we naar de cijfers kijken, zien we in Nederland een redelijk stabiele trend met betrekking tot gokken in het aantal behandelperiodes in de verslavingsproblematiek (zoals ook te zien is in Figuur 1). Een behandelperiode, ook wel een episode, hoeft niet hetzelfde te zijn als één behandeling. Een episode is namelijk een tijdvak van een aaneengesloten periode waarin een persoon in de verslavingszorg in behandeling is. Het kan hierbij gaan om meerdere inschrijvingen bij meerdere instellingen die elkaar overlappen of kort na elkaar opvolgen. Zo was er in 2005 spraken van 3.165 behandelperiodes voor een gokverslaving; in 2015 bedroeg dit aantal 2.915. Als ‘uitschieter’ wordt het jaar 2010 genomen, waarbij 3.805 behandelperiodes geteld werden (De Staat van Volksgezondheid en Zorg, 2016). Er zijn in deze 10 jaar echter geen overdreven pieken en dalen te zien, dus kan er van een stabiele trend uitgegaan worden. Aangezien de laatste cijfers met betrekking tot de gokproblematiek uit 2015 komen, is het dan ook de vraag hoe deze trend zich de laatste jaren heeft ontwikkeld en al helemaal hoe die zich nu aan het ontwikkelen is na de nieuwe wetsinvoering van oktober 2021.

Het is bekend dat jaarlijks gemiddeld 2000 mensen met een gokprobleem zich melden bij de verslavingszorg. Hoewel het aantal hulpzoekenden vanwege kansspelen afneemt, groeit het aandeel van de mensen die problemen ervaren met gokken (Trimbos-instituut, n.d.). Met de komst van de wet KOA van afgelopen oktober wordt er dan ook gevreesd voor een golf aan gokverslaafden in Nederland (Trouw, 2021). Er staat een evolutie voor de deur waarbij de kansspel-licenties in Nederland snel zullen toenemen, zoals al eerder gezien in België, toen de wet daar een paar jaar geleden van kracht werd. Daarbij geldt dus ook dat er meerdere organisaties bevoegd zullen worden om voor kansspelen te adverteren.

Figuur 1: De trend in behandelperiodes voor gokverslavingen van 2005 t/m 2015

Of kansspelreclame voor een verschil in de vraag zorgt, is onder andere afhankelijk van de status van de markt. Zo zien we in een volwassen of verzadigde markt dat alle potentiële afnemers van een product of service al afnemer zijn. Daardoor is het nauwelijks mogelijk om door stimulering van de vraag de afzet te vergroten. In het geval van de kansspelmarkt zou dit betekenen dat iedereen al deelneemt aan kansspelen en stimulering door middel van reclame amper invloed heeft op deelname. Echter, doordat we in Nederland een onvolwassen kansspelmarkt kennen, geeft dit reden tot zorgen. Want in tegenstelling tot een volwassen markt, kan het in een onvolwassen markt dus daadwerkelijk betekenen dat meer gokreclame ook zorgt voor meer gokgedrag. Een toename in gokgedrag en in het bijzonder problematisch gokgedrag kan dan ook verwacht worden als gevolg van het legaliseren van online kansspelen (Trimbos, 2021).

De wet Kansspelen op Afstand maakt de kansspelmarkt een stuk toegankelijker. Zoals al eerder genoemd, is het beschermen van online spelers tegen gokverslavingen een van de prioriteiten van de Nederlandse Kansspelautoriteit. Zo kom je op het moment van de aanmelding voor kansspelen onder toezicht te staan van de Kansspelautoriteit, die een oogje in het zeil houdt. Het is hierbij het Centraal Register Uitsluiting Kansspelen (CRUKS) dat spelers zal moeten beschermen voor problematisch gokgedrag. Sta je namelijk op deze lijst, dan wordt je uitgesloten van online gokken en verlies je ook de toegang tot casino’s en speelautomatenhallen (Rijksoverheid, 2021). Iemand kan zichzelf aanmelden, maar ook familie, vrienden en aanbieders van kansspelen kunnen het heft in handen nemen voor de speler. Wanneer een speler op de lijst staat, wordt diegene direct uitgesloten van kansspelen gedurende 6 maanden. Hierbij is 6 maanden dus het minimum, maar er kan ook gekozen worden voor een langere duur van uitsluiting, met een maximum van 99 jaar.

Ook offline is CRUKS dus in staat spelers uit te sluiten van de deelname aan kansspelen. Zo wordt er bij binnenkomst bij een casino altijd om legitimatie gevraagd en zal er aan de hand van deze gegevens gecontroleerd worden of iemand geregistreerd staat in CRUKS. Wanneer dat laatste van toepassing is, zal toegang tot het casino vervallen. Na 6 maanden kan de registratie opgezegd worden en kan er weer deelgenomen worden aan kansspelen. Daarbij is opmerkelijk dat dit ook het geval is wanneer er bij de aanmelding gekozen is voor een langere duur van uitsluiting (Centraal Register Uitsluiting Kansspelen, n.d.). Dat de speler dus na 6 maanden zelf de mogelijkheid heeft zich uit te schrijven wanneer eigenlijk een langere uitsluiting nodig is om problematisch gokken tegen te gaan, is zorgelijk en brengt vragen over de waterdichtheid van het systeem.
Alhoewel het dus de bedoeling is dat CRUKS dient als vangnet voor het terugdringen van kansspelverslaving (OnlineCasinoGids, 2021), is het nog maar afwachten of dit zich in de praktijk ook zo leent.

Aangezien de laatste cijfers over risico- en probleemgokkers uit 2015 komen, is het lastig om de huidige situatie in kaart te brengen. De nieuwe wet brengt echter wel degelijk reden tot zorgen met zich mee. Andere landen gingen ons al voor en deze cijfers liegen er niet om.
Ook in Nederland is er een grote kans dat het aantal risicogokkers en gokverslaafden toe zal nemen nu de nieuwe wet van kracht is. Wat de precieze gevolgen van de wetswijziging gaan zijn en of we in de verslavingszorg ook een daadwerkelijke stijging van het aantal cliënten zien die voor een gokverslaving binnenkomen, zal met de tijd moeten blijken. “De cijfers van onze buurlanden laten zien dat onze hoge zorgen voor een stijging van het aantal probleemgokkers niet meer dan realistisch zijn. We zien deze toename natuurlijk het liefst niet, maar mocht die doorzetten, dan hopen we dat mensen de hulp zoeken die ze nodig hebben”, aldus Hjalmar van Winkel, bestuurder en oprichter van Connection SGGZ.

Het is daarom ook belangrijk dat er onderzoeken gedaan blijven worden binnen de verslavingsproblematiek. Wat betreft de kansspelindustrie zal dit hoogstwaarschijnlijk een lastige kwestie blijven, omdat velen met gokproblemen zich niet melden. CRUKS, het systeem dat probleemgokkers uitsluit van online en offline kansspelen, kan helpen de situatie in kaart te brengen. Of CRUKS uiteindelijk ook de spelers daadwerkelijk kan behoeden voor problematisch gokgedrag, zal nog moeten blijken.
De zorgen voor een stijging in het aantal gokkers nu online kansspelen legaal zijn, worden nog eens versterkt. Dit komt doordat dit ook betekent dat reclames getoond mogen worden die gokgedrag aansporen. Het Trimbos-instituut deed onderzoek naar de gevolgen hiervan en de resultaten laten zien dat gokreclame wel degelijk problemen kan opleveren.
 
Daarbij kunnen andere branches ook helpen de gevolgen van dit soort reclames in beeld te brengen. Een andere industrie die verslavingsgevoelige producten kent, is de alcoholindustrie. Zo blijkt uit onderzoek van het Trimbos-instituut dat het zien van alcoholreclame vooral invloed heeft op het alcoholgebruik van jongeren en jongvolwassenen. Daardoor is er voor jongeren die nog niet drinken een verhoogde kans dat zij gaan experimenteren met alcohol. Daarnaast is er een verhoogde kans dat degenen die al alcohol drinken, hier nog meer van gaan nuttigen (Trimbos-instituut, 2019). Niet alleen de alcoholindustrie, maar ook de tabaksindustrie kent dit soort patronen. Zo werd in het buitenland gezien dat reclame omtrent e-sigaretten voor een zorgelijke toename in het gebruik ervan zorgde (Bouguettaya, et al., 2020). Het is dan ook niet voor niets dat reclame en sponsoring voor tabaksproducten al sinds 2002 verboden is in Nederland (ROKENinfo, n.d.).

Het blijft dus de vraag of de stabiele trend verstoord zal worden die zich tot 2015 voordeed op gebied van behandelperiodes voor gokverslaving. Of daarbij de wet KOA een drastische richtingwijziging met zich heeft meegebracht, is dus nog onbeantwoord. De nood naar onderzoek is dan ook groot, net zoals de zorg voor een toename van problematische gokkers.